Dinamização de um espectáculo teatral com alunos do ensino secundário para prevenir a violência micromachista

Autores

DOI:

https://doi.org/10.7179/PSRI_2023.43.10

Palavras-chave:

teatro, formaçao profissional, educaçao secundária, igualdade de género, competência comunicativa

Resumo

Utilizando uma metodologia qualitativa baseada num estudo de caso, este traba­lho surge a partir dos dados obtidos na dinamização realizada por um grupo de 45 alunos de Formação Profissional (FP) com uma plateia de alunos do ensino secundário (ESO) após as apresentações de um espectáculo teatral. O objectivo destas actividades era facilitar o distanciamento cognitivo e a recuperação do conhecimento tácito que a audiência trazia con­sigo sobre as construções sociais de género e, especificamente, sobre situações de violência. Neste contexto, foram descritas e analisadas algumas amostras dos contributos de diferentes grupos de alunos do ensino secundário, a fim de apresentar alternativas para melhorar o con­teúdo da representação teatral. Os resultados permitiram-nos concluir a) que as característi­cas particulares do espectáculo teatral e a sua dinamização permitem que os jovens se vejam representados e interpelados em relação à violência micromachista; b) que as possibilidades oferecidas pelo próprio espaço teatral como laboratório de criação cidadã ampliam as com­petências espectatoriais e/ou comunicativas dos adolescentes numa perspectiva crítica de género; e c) que as competências profissionais dos/as alunos/as do EFP aumentam na expe­riência de dinamização, enquanto estágio, transferindo conhecimentos ligados à igualdade e à educação numa perspectiva de género que desenvolverão mais tarde na sua vida profissional.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografias Autor

Yasna Pradena-García, Universidad de Valladolid

Investigadora pós-doutorada, pela Consejería de Educación de la Junta de Castilla y León e pelo Fundo Social Europeu, na Universidade de Valladolid, Faculdade de Educação e Trabalho Social, Departamento de Pedagogia. Doutoramento pela Universidade de Valladolid no âmbito do Programa de Doutoramento em Investigação Transdisciplinar em Educação pesquisando na linha do Teatro Aplicado para a prevenção da violência e a promoção da igualdade de género no campo educacional. Membro do Grupo de Investigação Reconhecida (GIR) Cidadania, Ecologias da Aprendizagem e Educação Alargada (CEAEX).

Rocío Anguita-Martínez, Universidad de Valladolid

Palestrante no Departamento de Pedagogia. Faculdade de Educação e Trabalho Social, Universidade de Valladolid. Director do Grupo de Investigação Reconhecida (GIR) CEAEX (Cidadania, Ecologias da Aprendizagem e Educação Alargada).
O meu trabalho de investigação foi desenvolvido ao longo deste tempo, com a participação no contexto de 29 projectos obtidos ininterruptamente desde 1990 até ao presente em concursos: 3 europeus, 19 e 9 regionais. Destes, liderei dois projectos nacionais e quatro projectos regionais como investigador principal. Publiquei mais de 30 artigos em revistas indexadas relacionadas com os campos da educação e das TIC, bem como 5 livros, 12 capítulos de livros e 20 contribuições em anais nacionais e internacionais.
Tenho supervisionado e co-dirigido 13 teses de doutoramento desde 2000, desenvolvidas no âmbito do programa de doutoramento do Departamento de Pedagogia e relacionadas com as três linhas de trabalho do meu currículo. Estou actualmente a coordenar um programa de doutoramento em Investigação Transdisciplinar em Educação na Universidade de Valladolid.

Eduardo Fernández-Rodríguez, Universidad de Valladolid

Docente Universitário no Departamento de Pedagogia. Faculdade de Educação e Trabalho Social, Universidade de Valladolid. Membro do Grupo de Investigação Reconhecida (GIR) CEAEX (Cidadania, Ecologias da Aprendizagem e Educação Alargada).
Como resultado da minha actividade de investigação, desenvolvi trabalhos de natureza diferente em revistas indexadas nacionais e internacionais com a participação no contexto de 8 projectos obtidos em concursos: 8 nacionais e 2 regionais, com a publicação de 30 artigos em revistas indexadas relacionadas com os campos curriculares, análise política de discursos educativos, formação de professores, educação e literacia mediática, educação e tiques, pedagogias críticas, para além de 4 capítulos de livros e 10 contribuições em anais e livros de anais nacionais e internacionais.
Tenho supervisionado 3 teses de doutoramento desde 2008, desenvolvidas no âmbito do programa de doutoramento do Departamento de Pedagogia e relacionadas com as linhas de trabalho do meu currículo.

Referências

Abraham, N. (2017). Witnessing change: understanding change in participatory theatre practice with vulnerable youth in a Kids Company-supported primary school. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 22(2), 233-250. https://doi.org/10.1080/13569783.2017.1293510

Ballesteros, J. C., Sanmartín, A. y Tudela, P. (2018). Barómetro juvenil sobre Vida y Salud. Centro Reina Sofía sobre Adolescencia y Juventud. https://doi.org/10.5281/zenodo.3537684

Barron, B. (2006). Interest and Self-Sustainedb Learning as Catalyst of Development: A Learning Ecology Perspective. Human Development.

Barone, T. (2001). Science, art, and the predispositions of educational researchers. Educational Researcher, 30(7), 24-28. https://doi.org/10.3102/0013189X030007024

Bateman, T. y Coetzee, M. H. (2018). Dramatizing gender: Exploring gender constructs through drama-based strategies. Youth Theatre Journal, 32(2), 124-137. https://doi.org/10.1080/08929092.2018.1529470

Beth Gonzalez, J. (2018). Towards recognition and regard: Creating connectivity in theatre education through intentional wakefulness. Youth Theatre Journal, 32(1), 30-44. https://doi.org/10.1080/08929092.2018.1445051

Boal, A. (2002). Games for Actors and non-actors. Routledge.

Bonino, L. (1995). Desvelando los micromachismos en la vida conyugal. En J. Corsi (Eds.), Violencia masculina en la pareja. Una aproximación al diagnóstico y a los modelos de intervención (pp. 191-208). Paidós.

Bruner, J. (1986). Actual minds, possible worlds. Harvard University Press.

Cahill, H. y Dadvand, B. (2021). Triadic labour in teaching for the prevention of gender-based violence. Gender and Education, 33(2), 252-266. https://doi.org/10.1080/09540253.2020.1722070

Cantera, L. y Blanch, J. M. (2010). Percepción social de la violencia en la pareja desde los estereotipos de género. Intervención Psicosocial, 19(2), 121-127. https://doi.org/10.5093/in2010v19n2a3

Coetzee, M. H. (2018). Embodied knowledge(s), embodied pedagogies and performance. South African Theatre Journal, 31(1), 1-4. https://doi.org/10.1080/10137548.2018.1425527

Corona Berkin, S. y Kaltemeier, O. (2012). En diálogo. Metodologías horizontales en Ciencias Sociales y Culturales. Barcelona.

Charmaz, K. (2006). Constructing Grounded Theory. A Practical Guide through Qualitative Analysis. SAGE.

Chase, S. E. (2015). Investigación narrativa. En N. K. Denzin y Y. Lincoln (Coords.), Métodos de recolección y análisis de datos. Manual de Investigación Cualitativa Volumen IV (58-112). Gedisa.

Crabtree, R. D., Sapp, D. A. y Licona, A. C. (Eds.). (2009). Feminist pedagogy: Looking back to move forward. Johns Hopkins University Press.

Denzin, N. K. y Lincoln, Y. (Coords.). (2015). Métodos de recolección y análisis de datos. Manual de Investigación Cualitativa Volumen IV. Gedisa.

Díaz-Aguado Jalón, M. J., Martínez Arias, R., Martín Babarro y J., Falcón, L. (2021). La situación de la violencia contra las mujeres en la adolescencia en España. Ministerio de Igualdad. Delegación del Gobierno contra la Violencia de Género. https://www.observatoriodelainfancia.es/ficherosoia/documentos/7357_d_Estudio_ViolenciaEnLaAdolescencia.pdf

Díaz de Greñu Domingo, S. y Anguita Martínez, R. (2017). Estereotipos del profesorado en torno al género y a la orientación sexual. Revista Electrónica Interuniversitaria de Formación del Profesorado, 20(1), 219-232. https://doi.org/10.6018/reifop/20.1.228961

Donoso Vázquez, T., Rubio Hurtado, M. J. y Vilà Baños, R. (2018). La adolescencia ante la violencia de género 2.0: concepciones, conductas y experiencias. Educación XX1, 21(1), 109-133. https://doi.org/10.5944/educxx1.20180

Duffy, P. y Powers, B. (2018). Blind to what’s in front of them: Theatre of the Oppressed and teacher reflexive practice, embodying culturally relevant pedagogy with pre-service teachers. Youth Theatre Journal, 32(1), 45-59. https://doi.org/10.1080/08929092.2018.1445677

Edmiston, B. (2014). Transforming teaching and learning with active and dramatic approaches: engaging students across the curriculum. Routledge.

Enria, L. (2016). Co-producing knowledge through participatory theatre: reflections on ethnography, empathy and power. Qualitative Research, 16(3), 319-329. https://doi.org/10.1177/1468794115615387.

Fischer-Lichte, E. (2011). Estética de lo performativo. Abada.

Flyvbjerg, B. (2004). Cinco malentendidos de la investigación mediante los estudios de caso. Revista Española de Investigaciones Sociológicas (REIS), 106, 33-62. http://www.reis.cis.es/REIS/PDF/REIS_106_041167998142322.pdf

Freebody, K. y Finneran, M. (2013). Drama and social justice. En M. Anderson. y J. Dunn (Eds.), How drama activates learning: Contemporary research and practice (pp. 47-63). Bloomsbury Publishing.

Gallagher, K. (2000). The everyday classroom as problematic: A feminist pedagogy. Curriculum Inquiry, 30(1), 71-81. http://www.jstor.org/stable/3202130

Gallagher, K. (2011). Write Like This: Teaching Real-World Writing Through Modeling and Mentor Texts. Stenhouse Publishers.

Gallagher, K. y Sahni, U. (2019). Performing care: re-imagining gender, personhood, and educational justice. Gender and Education, 31(5), 631-642. https://doi.org/10.1080/09540253.2019.1609652.

García, A., Hidalgo, M., López, C. y Román, M. R. (2018). Los micromachismos en los adolescentes. Su asociación con las relaciones de pareja y el modelo de maternidad y paternidad. Cultura de los cuidados: Revista de Enfermería y Humanidades, 51, 144-153. https://doi.org/10.14198/cuid.2018.51.16.

García-Huidobro Valdés, V. (2021). Teatro Aplicado y Pedagogía Teatral. En L. d. Canto Fariña., V. García-Huidobro Valdés., A. Sedano Solís. y Compañía la Balanza: Teatro y Educación, Teatro Aplicado en Educación (pp. 57-112). Universidad Católica de Chile.

Helbo, A. (2021). La metamorfosis del espectador y la competencia espectacular. Tropelías. Revista de Teoría de la Literatura y Literatura Comparada, 35, 11-22. https://papiro.unizar.es/ojs/index.php/tropelias/article/view/5074

Jackson, A. y Vine, C. (2013). Learning through theatre: The changing face of theatre in education. Routledge.

Landy, R. J. y Montgomery, D. T. (2012). Theatre for change: education, social action and therapy. Palgrave Macmillan.

Motos, T., Benlliure, V. A. y Fields, D. L. (2019) The impact of theatrical experiences on young adults in Spain. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 24(2), 192-200. https://doi.org/10.1080/13569783.2018.1494562

Motos, T. y Ferrandis, D. (2015). Teatro aplicado. Teatro del oprimido, teatro playback, dramaterapia. Octaedro.

Motos, T., Navarro, A., Ferrandis, D. y Stronks, D. (2013). Otros escenarios para el Teatro. Ñaque.

Munday, C., Anderson, M., Gibson, R. y Martin, A. J. (2016). Drama in schools. Agency, community and the classroom. En M. Finneran y K. Freebody (Eds.), Drama and social justice: Theory, research and practice in International contexts (pp. 75-88). Routledge.

Neelands, J. (2007). Taming the political: the struggle over recognition in the politics of applied theatre. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 12(3). https://doi.org/10.1080/13569780701560388

Nicholson, H. (2005). Applied drama: the gift of theatre. Palgrave Macmillan.

O’Connor, P. (2013). Drama as critical pedagogy: Re-imagining terrorism. En M. Anderson. y J. Dunn (Eds.), How drama activates learning: Contemporary research and practice (pp. 125-134). Bloomsbury.

Pradena-García, Y., Anguita-Martínez, R. y Fernández-Rodríguez, E. (2022). Metodologías concientizadoras para la promoción de la igualdad de género a través del Teatro Aplicado en Educación. Revista Izquierdas, 51, 1-23. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=8361346

Román, R. y Faepb, A. A. (2017). Juventud universitaria, micromachismos y relaciones de noviazgo. REencuentro. Análisis de Problemas Universitarios, 28, (74), 149-169. https://reencuentro.xoc.uam.mx/index.php/reencuentro/article/ view/935/930

Ryan, G. W. y Bernard, H. R. (2003). Techniques to identify themes. Field methods, 15(1), 85-109. https://doi.org/10.1177/1525822X0223956

Ruiz-Bueno, A. (2008). La mostra: alguns elements per a la seva confecció. REIRE Revista d’Innovació I Recerca En Educació, 1(1), 75-88. https://doi.org/10.1344/reire2008.1.1117

Ruiz-Narezo, M., Santibáñez-Gruber, R. y Laespada-Martínez, T. (2021). Conducta antisocial y delictiva, violencia escolar y violencia en las relaciones de pareja en adolescentes. Pedagogía Social. Revista Interuniversitaria – RECyT, 39, 140-152. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.39.09

Santos, B. (2017). Teatro del oprimido. Raíces y Ala. Una teoría de la praxis. Descontrol.

Sedano-Solís, A. S. (2019). El Teatro Aplicado como campo interdisciplinario de investigación en los Estudios Teatrales. Artnodes, 23, 104-113. https://doi.org/10.7238/a.v0i23.3260.

Simons, H. (2009). El estudio de caso: teoría y práctica. Morata.

Sloan, C. (2018). Understanding spaces of potentiality in applied theatre. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 23(4), 582-597. https://doi.org/10.1080/13569783.2018.1508991

Stahl, S. (2018). Acting Out to Call In: Practicing Theatre of the Oppressed With High School Students. The Educational Forum, 82(3), 369-373. https://doi.org/10.1080/00131725.2018.1457123.

Stake, R. E. (2005). Investigación con estudio de casos. Morata.

Taylor, L. (2019). Towards a concept of inefficiency in performance and dialogue practice. Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance, 24(3), 333-351. https://doi.org/10.1080/13569783.2019.1619449.

Villanueva Vargas, M. C. (2019). Opening spaces for Critical Pedagogy through Drama in Education in the Chilean classroom [Tesis de doctorado, Trinity College Dublin. School of Education]. Archivo digital. http://www.tara.tcd.ie/handle/2262/86151.

Publicado

2023-07-28