Notatae similitudines/ notae similitudines: de la Rhetorica ad Herennium al Ars memoratiua

Autores/as

  • Luis Merino Jerez Universidad de Extremadura

DOI:

https://doi.org/10.23808/rel.v15i0.87697

Palabras clave:

notas similitudines; imagines firmae; ars memoratiua

Resumen

En este trabajo intentamos explicar las razones por las que durante el Renacimiento se prefiere la lectura notas similitudines (frente a la comúnmente admitida hoy notatas similitudines) en el pasaje de la Rhetorica ad Herennium (3, 37) que describe el funcionamiento de la memoria artificialis y, más concretamente, la composición de imagines firmae.

Citas

Agvilera, Juan de (1536): Ars memoratiua, Salmanticae, impressum in uico sarracenorum.

Ars memoratiua (1473): Ars memoratiua notabilis, perrara, ad omnes facultates utilissima in intellectu facilis et memorie adiutorium commendabile, in Ars et modus contemplatiuae uitae, [ff. 15r-17r], [Nürnberg].

Celtis, Konrad (1492): Epitoma in utramque Ciceronis Rhetorica cum arte memoratiua noua et modo epistolandi Calboli, G. (1969): Cornifici Rhetorica ad C. Herennium, a cura di G. Calboli, Bologna, Casa editrice prof. Riccardo Pàtron.

Gryphivs, S. (1535): Rhetoricorum M. T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor, apud Seb. Gryphium, Lugduni.

Manvtivs, P. (1546): Rhetoricorum ad Herennium libri iiii incerto auctore...corrigente Paulo Manutio, Aldi filio, Venetiis, apud Aldi filios.

Marx, F. (1993): Cicero. Ad C. Herennium de ratione dicendi, Stutgardiae et Lipsiae, in aedibus B. G. Teubneri (1923)

Matvrantivs, F. (1496): Rhetorica ad Herennium cum commentariis Francisci Maturantii et Antonii Mancinelli, Venetiis, per Philippum Pincium Mantuanum.

Núñez, S. (1997): Retórica a Herenio, traducción de S. Núñez, Madrid, Gredos.

Nusslein, T. (1994): Rhetorica ad Herennium, München, Artemis and Winkler.

Viartius, P. (1518), Rhetoricorum ad Caium Herennium libri quatuor recogniti, Lutetiae, cura et sumptibus Petri Viartii bibliopolaeutilissimo, ex Ingolstadt.

Leporevs, G. (1520): Ars memorativa, Parisiis, in Chalcographia Iodoci Badii Ascensii.

Nebrija, A. (2006): Rhetorica, int., ed. crítica y trad. de J. Lorenzo, Universidad de Salamanca.

Palmireno, J. L. (1566): Tertia et ultima pars rhetoricae, Valentiae, ex typographia Ioannes Mey.

Platón (1988): Teeteto, Diálogos, vol. 5 (traducción española de A. Vallejo Campos), Madrid, Biblioteca Clásica Gredos.

Publicivs, I. (1482): Ars memoriae, Venetiis, Erhart Ratdolt.

Romberch, I. (1533): Congestorium artificiosae memoriae, Venetiis, per Melchiorem Sessam.

Rossellivs, C. (1579): Thesaurus artificiosae memoriae, Venetiis, apud Antonium Paduanium.

Sánchez de las Brozas, F. (1995): Minerva o De causis linguae latinae, libros I, III y IV por E. Sánchez Salor, libro II por C. Chaparro, Cáceres, Institución cultural El Brocense y Universidad de Extremadura.

Scalígero, I. C. (2004): De causis linguae latinae, intr., ed. crítica, trad. y notas de P. J. Galán, Cáceres, Universidad de Extremadura.

Watson, Th. (ca. 1585): Compedium memoriae localis, [s.l.] [s.a.].

http://www.philological.bham.ac.uk/watson/mnem/text.html

Ediciones (y traducciones) de la Rhetorica ad Herennium

Calboli, g. (1969): Cornifici Rhetorica ad C. Herennium, a cura di G. Calboli, Bologna, Casa editrice prof. Riccardo Pàtron.

Gryphivs, S. (1535): Rhetoricorum M. T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor, apud Seb. Gryphium, Lugduni.

Manvtivs, p. (1546): Rhetoricorum ad Herennium libri iiii incerto auctore…corrigente Paulo Manutio, Aldi filio, Venetiis, apud Aldi filios.

Marx, f. (1993): Cicero. Ad C. Herennium de ratione dicendi, Stutgardiae et Lipsiae, in aedibus B. G. Teubneri (1923).

Matvrantivs, F. (1496): Rhetorica ad Herennium cum commentariis Francisci Maturantii et Antonii Mancinelli, Venetiis, per Philippum Pincium Mantuanum.

Núñez, S. (1997): Retórica a Herenio, traducción de S. Núñez, Madrid, Gredos.

Nusslein, T. (1994): Rhetorica ad Herennium, München, Artemis and Winkler.

Viartius, P. (1518), Rhetoricorum ad Caium Herennium libri quatuor accuratissime recogniti, Lutetiae, cura et sumptibus Petri Viartii bibliopolae.

Estudios

Bloch, D. (2007): Aristotle on Memory and Recollection, Leiden, Brill.

Carruthers, M. and Ziolkolwski, J. M. (2002): The Medieval Craft of Memory: An anthology of texts and pictures, University of Pennsylvania Press.

Draaisma, D. (1998): Las metáforas de la memoria. Una historia de la mente, versión de C. Ginard, Madrid, Alianza Editorial (ed. or. Amsterdam, Historische Vitgeverij, 1995).

Merino, L. (2007): Retórica y artes de memoria en el humanismo renacentista, Cáceres, Universidad de Extremadura. Incluye edición crítica y traducción del capítulo De memoria de la Rhetorica de Jorge de Trebisonda, del Ars memoratiua siue Phoenix de Pedro de Rávena, y de la Artificiosae memoriae ars del Brocense.

Merino, L. (2015): “La memoria en la Tertia et ultima pars Rhetoricae de Juan Lorenzo Palmireno”, en Humanismo y pervivencia en el mundo clásico, Homenaje al profesor Juan Gil, V.3, 1327-1338, Alcañiz-Madrid, CSIC-Instituto de Estudios Humanísticos.

Nikulin, D. (2015): Memory: A History, Oxford University Press.

Rossi, P. (1960): Clavis universalis. Arti Mnemoniche e Logica Combinatoria da Lullo a Leibniz, Milano, Riccardo Ricciardi.

Sheridan, M. P. (1960): “Iacopo Ragone and his Rules for Artificial Memory”, Manuscripta 4, 131-148.

Zappacosta, G. (1972): “Artificialis memoriae regulae di Jacopo Ragona”, Studi e ricerche sull’Umanesimo italiano, Minerva Italica. Incluye una edición crítica de las Artificialis memorie regulae de Jacopo Ragona (1-61).

Descargas

Publicado

2015-12-15

Cómo citar

Merino Jerez, L. (2015) «Notatae similitudines/ notae similitudines: de la Rhetorica ad Herennium al Ars memoratiua», Revista de Estudios Latinos, 15, pp. 97–111. doi: 10.23808/rel.v15i0.87697.

Número

Sección

Artículos

Artículos más leídos del mismo autor/a

Nota: Este módulo requiere de la activación de, al menos, un módulo de estadísticas/informes. Si los módulos de estadísticas proporcionan más de una métrica, selecciona una métrica principal en la página de configuración del sitio y/o en las páginas de propiedades de la revista.