Politizar y securitizar la inmigración en el Túnez de Kaïs Saïed: dinámicas top-down y bottom-up

Autors/ores

DOI:

https://doi.org/10.24241/rcai.2025.140.2.101

Paraules clau:

politización, securitización, Túnez, migración, Partido Nacionalista Tunecino, dinámicas ascendente, Kaïs Saïed

Resum

Revista CIDOB d'Afers Internacionals, nº. 140
Cuatrimestral (mayo-septiembre 2025)
ISSN:1133-6595 | E-ISSN:2013-035X
DOI: https://doi.org/10.24241/rcai.2025.140.2

 

Este artículo examina la interconexión de los procesos de politización y securitización de la inmigración en Túnez bajo la Presidencia de Kaïs Saïed (2021-actualidad). Al respecto, se sostiene que la agenda antiinmigración del régimen ha surgido de una interacción reforzada entre las estrategias de arriba hacia abajo (top-down) del Estado y la movilización desde abajo (bottom-up), impulsada en particular por el Partido Nacionalista Tunecino (PNT). El análisis pone de manifiesto que los actores institucionales y las fuerzas no institucionales confluyeron para construir la idea de la migración como una amenaza a la seguridad y como una división política central. El estudio muestra que las dinámicas bottom-up pueden determinar las agendas de los estados y hacer que la securitización se convierta en parte de la cotidianidad de la política, lo que subraya la necesidad de replantear los marcos convencionales de gobernanza de la migración, especialmente en contextos no democráticos.

Referències

Abdelmoula, Mohamed R. «Irregular Migration in Kaïs Saïed’s Discourse». Legal Agenda, (18 de julio de 2022) (en línea) https://english.legal-agenda.com/irregular-migration-in-kais-saieds-discourse/

Akrimi, Yasmine. «Racisme, blanchité et État-nation: la construction de l’altérité des Noirs tunisiens». Confluences Méditerranée, vol. 125, n.° 2 (2023), p. 123-135.

Amnistía Internacional. «Tunisie. Le discours raciste du président déclenche une vague de violence contre les Africain·e·s Noirs», (10 de marzo de 2023) (en línea) https://www.amnesty.org/fr/latest/news/2023/03/tunisia-presidents-racist-speech-incites-a-wave-of-violence-against-black-africans/

Anderson, Bridget. Us and them? The dangerous politics of immigration control. Oxford: Oxford University Press, 2013.

Balzacq, Thierry. «Théories de la sécuritisation, 1989-2018», Études internationales, vol. 49, n.° 1 (2018), p. 7-24.

Belayachi, Djamel. «Le Parti nationaliste tunisien, micro-formation complotiste surfant sur le ressenti anti-Subsahariens». Les Observateurs - France 24, (16 de marzo de 2023) (en línea) https://observers.france24.com/fr/afrique/20230316-tunisie-video-subsahariens-racisme-complot

Bellin, Eva; Chesnut, Sheena; Herrera, Yoshiko y Singerman, Diane. «Research Transparency in Authoritarian and Repressive Contexts». American Political Science Association Organized Section for Qualitative and Multi-Method Research, Qualitative Transparency Deliberations, Working Group Final Reports, Reporte IV.1 (2018) (en línea) https://ssrn.com/abstract=3333496 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3333496

Ben Achour, Rafaâ. «Tunisie: le retour au pouvoir autocratique». Revue française de droit constitutionnel, vol. 132, n.° 4 (2022), p. 1.001-1.018.

Ben Khalifa, Riadh y Mabrouk, Mehdi. «Discours sur l’immigration subsaharienne en Tunisie: le grand malentendu». Confluences Méditerranée, vol. 125, n.° 2 (2023), p. 91-106.

Ben Salah, Najla. «Le Parti nationaliste tunisien, est-il légal?». Nawaat, (8 de marzo de 2023a) (en línea) https://nawaat.org/2023/03/08/le-parti-nationaliste-tunisien-est-il-legal/

Ben Salah, Najla. «Parti nationaliste tunisien: Racisme autorisé par l’Etat». Nawaat, (14 de febrero de 2023b) (en línea) https://nawaat.org/2023/02/14/parti-nationaliste-tunisien-racisme-autorise-par-letat/

Bensaâd, Ali (ed.) Le Maghreb à l’épreuve des migrations subsahariennes. París: Karthala, 2009.

Bertrand, Sarah. «Can the subaltern securitize?», European Journal of International Security, vol. 3 , n.° 3 (2018), p. 281-299.

Bisiaux, Sophie-Anne (coord.) Politiques du non-accueil en Tunisie. Des acteurs humanitaires au service des politiques sécuritaires européennes. FTDES y Migreurop, informe de misión conjunta, (junio de 2020) (en línea) https://ftdes.net/rapports/ftdes.migreu.pdf

Bisiaux, Sophie-Anne; Costa, Martina y Zagaria, Valentina. «Familles de disparu.e.s en deuil et en lutte», Afrique(s) en mouvement, vol. 6, n.° 2 (2023), p. 87-91.

Boubakri, Hassan. Migrations Internationales et Révolution en Tunisie. Florencia: Migration Policy Centre, 2013.

Boubakri, Hassan y Potot, Swanie. «De l’élan citoyen à la mise en place d’une politique migratoire en Tunisie». Migrations Société, vol. 143, n.° 5 (2012), p. 121-138.

Bourbeau, Philippe. The Securitization of Migration: A Study of Movement and Order. Oxford: Taylor & Francis, 2011.

Bourbeau, Philippe. «Politisation et sécuritisation des migrations internationales». Critique internationale, vol. 61, n.° 4 (2013), p. 127-145.

Brug, Wouter van der; D’Amato, Gianni; Berkhout, Joost y Ruedin, Didier. «A framework for studying the politicisation of immigration», en: Brug, Wouter van der; D’Amato, Gianni; Berkhout, Joost y Ruedin, Didier (eds.) The politicisation of migration. Londres: Routledge, 2015, p. 1-18.

Businessnews. «Migration: Fatma Mseddi propose la nationalisation des biens des étrangers», (9 de mayo de 2024a) (en línea) https://www.businessnews.com.tn/Migration--Fatma-Mseddi-propose-la-nationalisation-des-biens-des-%C3%A9trangers-,520,137710,3

Businessnews. «Saïed: la majorité des dirigeants d’associations sont des traîtres et des mercenaires», (6 de mayo de 2024b) (en línea) https://www.businessnews.com.tn/saied--la-majorite-des-dirigeants-dassociations-sont-des-traitres-et-des-mercenaires,519,137629,3

Buzan, Barry; Wæver, Ole y de Wilde, Jaap. Security: A new framework for analysis. Boulder: Lynne Rienner, 1998.

Cassarini, Camille y Geisser, Vincent. «Une politisation en devenir?». Afrique(s) en mouvement, vol. 6, n.° 2 (2023), p. 72-81.

Cassarino, Jean-Pierre. «Le gouvernement des migrations en Tunisie», en Allal, Amin y Geisser, Vincent (eds.) Tunisie. Une démocratisation au-dessus de tout soupçon?. París: CNRS Editions, 2019, p. 295-309.

Catà Figuls, Josep. «Tunisia’s foreign minister: “We are not the EU police”». El País, (30 de noviembre de 2023) (en línea) https://elpais.com/internacional/2023-11-30/el-ministro-de-asuntos-exteriores-de-tunez-no-somos-la-policia-de-la-ue.html

Challand, Benoît. Violence and Representation in the Arab Uprisings. Cambridge: Cambridge University Press, 2023.

Chatti, Mohamed S. «La sécuritisation de la migration en Tunisie». French Forum Tunsien pour les Droits Economiques et Sociaux, (2024) (en línea) https://ftdes.net/wp-content/uploads/2025/02/ARTICLE-SECURITISATION-CHATTI-2.pdf

Dahmani, Frida. «En Tunisie, il y a 21.000 Subsahariens en situation irrégulière, pas 1 million!». Jeune Afrique, (28 de febrero de 2023) (en línea) https://www.jeuneafrique.com/1422375/politique/en-tunisie-il-y-a-21-000-subsahariens-en-situation-irreguliere-pas-1-million/

Dini, Sabine y Giusa, Caterina. Externalising Migration Governance Through Civil Society. Cham: Springer, 2020.

FALSO. تطور خطاب التضليل ونظرية المؤامرة حول مهاجري جنوب الصحراء. (2023)(en línea) https://drive.google.com/file/d/1etYGrDPlnBy7QaLWGGy2UsFNZJ06nKqO/view?usp=sharing&fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR3gVaxiFv4g57auDnzKmINWiCkFnpcfauuh_oUnN21Qryeby3VqKDkFyN0_aem_8Nz689KoWf6Ph6TUVqyUAQ&usp=embed_facebook

Garelli, Glenda y Tazzioli, Martina. Tunisia as a Revolutionized Space of Migration. Nueva York: Palgrave Macmillan, 2017.

Geisser, Vincent. «Tunisie, des migrants subsahariens toujours exclus du rêve démocratique». Migrations Société, vol. 177, n.° 3 (2019), p. 3-18.

Geisser, Vincent. «La Tunisie de Kaïs Saïed: héritage révolutionnaire et restauration autoritaire». Magazine Diplomatie, (16 de enero de 2023a) (en línea) https://www.areion24.news/2023/01/16/la-tunisie-de-kais-saied-heritage-revolutionnaire-et-restauration-autoritaire/

Geisser, Vincent. «Tunisie, “La chasse aux migrants subsahariens est ouverte”». Migrations Société, vol. 191, n.° 1 (2023b), p. 7-20.

Ghione, Lorenzo. «The state makes migration—and migration makes the state?», L’Année du Maghreb, n.° 32 (2024) (en línea) http://journals.openedition.org/anneemaghreb/13784

Gobe, Éric. «La Tunisie en 2021: un coup politique peut masquer un coup d’État», L’Année du Maghreb, n.° 28 (2022a) (en línea) https://journals.openedition.org/anneemaghreb/11521

Gobe, Éric. «Le populisme de Kaïs Saïed». HAL open science, (2022b) (en línea) https://shs.hal.science/halshs-03613984/

Góra, Magdalena. «It’s security stupid!». European Security, vol. 30, n.° 3 (2021), p. 439-463.

Green-Pedersen, Christoffer. «A Giant Fast Asleep?». Political Studies, vol. 60, n.° 1 (2012), p. 115-130.

Grubman, Nate. «Tunisie post-25 juillet. De la démocratie à l’autocratie», Nawaat, (6 de septiembre de 2024) (en línea) https://nawaat.org/2024/09/06/tunisie-post-25-juillet-de-la-democratie-a-la-dictature/

Hadeid, Habib. «La théorie du grand remplacement». Hispanical, vol. 4, n.° 1 (2025), p. 165-174.

Hanau Santini, Ruth y Cimini, Giulia. «The politics of security reform in post-2011 Tunisia». Middle Eastern Studies, vol. 55 n.° 2 (2019), p. 225-241.

Hegemann, Hendrik y Schneckener, Ulrich. «Politicising European security: from technocratic to contentious politics?». European Security, vol. 28, n.° 2 (2019), p. 133-152.

HRW – Human Right Watch. «Tunisia: African Migrants Intercepted at Sea, Expelled», (10 de octubre de 2023a) (en línea) https://www.hrw.org/news/2023/10/10/tunisia-african-migrants-intercepted-sea-expelled

HRW .– Human Right Watch «Tunisia: Racist Violence Targets Black Migrants, Refugees», (10 de marzo de 2023b) (en línea) https://www.hrw.org/news/2023/03/10/tunisia-racist-violence-targets-black-migrants-refugees

HRW – Human Right Watch. «Tunisia: Deepening Civil Society Crackdown», (17 de mayo de 2024) (en línea) https://www.hrw.org/news/2024/05/17/tunisia-deepening-civil-society-crackdown

Huysmans, Jeff. «Security! What Do You Mean?: From Concept to Thick Signifier». European Journal of International Relations, vol. 4, n.° 2 (1998), p. 226-255.

Inkyfada. «Racisme en Tunisie: le pouvoir de la désinformation», (3 de marzo de 2023) (en línea) https://inkyfada.com/fr/2023/03/03/racisme-en-tunisie-le-pouvoir-de-la-desinformation/

Jaballah, Soufiane. « De la rue à la mer: Les nouvelles politiques de l’informel en Tunisie ». French Forum Tunsien pour les Droits Economiques et Sociaux, (23 de mayo de 2024) (en línea) https://ftdes.net/en/de-la-rue-a-la-mer-les-nouvelles-politiques-de-linformel-en-tunisie/

Kihato, Caroline W. «Securitization is (normal) politics». Migration Studies, vol. 13, n.° 2 (2025), p. 1-21.

La Presse. « Saïed au Conseil de sécurité nationale », (16 de abril de 2024) (en línea) https://lapresse.tn/2024/04/16/saied-au-conseil-de-securite-nationale-apres-avoir-tente-sans-succes-de-faire-imploser-letat-de-linterieur-ils-veulent-faire-imploser-la-societe/

Le redacteur. « Tunisie: Saïed qualifie la migration irrégulière de “migration inhumaine” », (16 de julio de 2023) (en línea) https://cdn.leredacteur.dz/wp-content/uploads/2023/07/Journal-Le-redacteur-16-07-2023.pdf

Limam, Mohamed y Del Sarto, Raffaella A. «Periphery Under Pressure: Morocco, Tunisia and the European Union’s Mobility Partnership on Migration». SSRN Electronic Journal, (5 de noviembre de 2015) (en línea) https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2686505

Matri, Kahoula y Córdova Morales, Edgar. De la crise à la normalisation de la violence en Tunisie. Racisme, vulnérabilisation et modalités de résistance des migrant·es subsaharien·nes. Túnez: MADAR, 2024.

Mrad Dali, Inès. «Racisation et esclavages en Tunisie au XIXe siècle». Sensibilités, vol. 12, n.° 1 (2023), p. 39-48.

Mseddi, F. «Tunes liltunsiin le liltautain / el shab iurid altarhil». Facebook, (2024). (en línea) https://www.facebook.com/photo/?fbid=1248987209480841&set=a.104552230591017

Musina, Daniela. «The financial character of policing in Tunisia: collusions, extraversion and the criminalization of informality», L’Année du Maghreb, n.° 31 (2024) (en línea) https://journals.openedition.org/anneemaghreb/13122

Mzioudet, Houda. «Black Racial Politics and the Racialist Populist Backlash during Tunisia’s Democratic Transition». Project on Middle East Political Science, (2024) (en línea) https://pomeps.org/black-racial-politics-and-the-racialist-populist-backlash-during-tunisias-democratic-transition

Nafti, Hatem. Notre ami Kaïs Saïed. Essai sur la démocrature tunisienne. París: Riveneuve, 2024.

Natter, Katharina y Thiollet, Hélène. «Tunisia’s migration politics throughout the 2011 revolution», Third World Quarterly, vol. 43, n.° 7 (2022), p. 1.551-1.569.

Natter, Katharina. «Ad-hocratic Immigration Governance». Territory, Politics, Governance, vol. 11, n.° 4 (2023a), p. 677-694.

Natter, Katharina. The Politics of Immigration Beyond Liberal States: Morocco and Tunisia in Comparative Perspective. Cambridge: Cambridge University Press, 2023b.

Nawaat. Dossier: Tunisiens en liberté surveillée, (2025) (en línea) https://nawaat.org/magazine/nawaat-magazine-n14/

Pacciardi, Agnese. «Viral bodies: racialised and gendered logics in the securitisation of migration during COVID-19 in Italy». Critical Studies on Security, vol. 11, n.° 3 (2023), p. 176-193.

Palonen, Kari; Wiesner, Claudia; Selk, Veith; Kauppi, Niilo; Tranz, Hans-Jörg; Dupuy, Claire; Van Ingelgom, Virginie y Liste, Philip. «Rethinking Politicisation». Contemporary Political Theory, vol. 18, n.° 2 (2019a), p. 248-281.

Palonen, K. et al. (2019a) «Rethinking Politicisation», Contemporary Political Theory, vol. 18, n.° 2 (2019a), p. 248-281.

Piedade, João. «From Politicization to Securitization of Maritime Security in the Gulf of Guinea». Croatian International Relations Review, vol. 22, n.° 75 (2016), p. 69-85.

Pouessel, Stéphanie. Noirs au Maghreb. Túnez, París: IRMC & Karthala, 2012.

Pouessel, Stéphanie. «An Aborted Cosmopolitanism? Sub-Saharan Migration and the Entry into the Politics of Racism in Tunisia«». Arab Reform Initiative, (18 de mayo de 2023) (en línea) https://www.arab-reform.net/publication/an-aborted-cosmopolitanism-sub-saharan-migration-and-the-entry-into-the-politics-of-racism-in-tunisia/

Presidencia de la República de Túnez. Facebook, (11 de junio de 2023a) (en línea) https://www.facebook.com/Presidence.tn/posts/pfbid02BQgaMbSrbsPL6CYq96Ckos2PHrGvArvarUPZekVUTGAGcecjwkXbjKmr8zsJVxJ5l?locale=fr_FR

Presidencia de la República de Túnez. Facebook, (14 de julio de 2023b) (en línea) https://www.facebook.com/Presidence.tn/videos/989945538810411

QMMU – The Quarterly Mixed Migration Update. MMC, Europe, Quarter 1, (26 de abril de 2023) (en línea) https://mixedmigration.org/resource/quarterly-mixed-migration-update-eu-q1-2023/

Rejichi, Driss. «Expulsions de migrant·es aux frontières : un système dissuasif et violent». Inkyfada, (21 de mayo de 2024) (en línea) https://inkyfada.com/fr/2024/05/21/enquete-expulsions-migration-frontieres-tunisie/

RFI. «Tunisie: arrestation de plusieurs membres d’une ONG d’aide aux migrants». RFI, (17 de noviembre de 2024) (en línea) https://www.rfi.fr/fr/afrique/20241116-tunisie-arrestation-de-plusieurs-membres-d-une-ong-d-aide-aux-migrants

Sadiki, Larbi y Saleh, Layla. «Seeing Tunisia’s Civil Society During Un-civil Times». Istituto Affari Internazionali, (2024), p. 77-98.

Sayad, Abdelmalek. «Immigration et “pensée d’État”». Actes de la recherche en sciences sociales, vol. 129, n.° 1 (1999), p. 5-14.

Scaglioni, Marta. Becoming the ‘Abid. Lives and Social Origins in Southern Tunisia. Milán: Ledizioni, 2020.

Stagni, Federica. «Scrutinizing a Fieldwork Experience: Challenges in Doing Research With Social Movement Actors in the Occupied Palestinian Territories». International Journal of Qualitative Methods, vol. 22, (2023) (en línea) https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/16094069231221371

Troncotă, Miruna B. y Ioniță, Dragoș. «EU’s “Eastern discontents” — when “top-down” and “bottom-up” politicisation collide — the case of Romania in the future of Europe debate». Journal of Contemporary European Studies, (2022) (en línea) https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14782804.2022.2076067

Utad, Mohamed. «تفاصيل خطة إسرائيلية لجلب اليهود وتوطينهم بغلاف غزة والضفة

». Al Jazeera, (17 de febrero de 2024) (en línea) https://aja.ws/d3qt4u.

Van der Brug, Wouter. et al. A framework for studying the politicisation of immigration, en The politicisation of migration. Londres, Nueva York: Routledge, 2015.

Wilde, Peater de. «Ex ante vs. ex post: the trade-off between partisan conflict and visibility in debating EU policy-formulation in national parliaments». Journal of European Public Policy, vol. 18, n.° 5 (2011), p. 672-689.

Wilkinson, Claire. «The Copenhagen School on Tour in Kyrgyzstan: Is Securitization Theory Useable Outside Europe?», Security Dialogue, vol. 38, n.° 1 (2007), p. 5-25.

Williams, Michael C. «Words, Images, Enemies: Securitization and International Politics». International Studies Quarterly, vol. 47, n.° 4 (2003), p. 511-531.

Publicades

2025-09-29

Com citar

Ghione, L. (2025). Politizar y securitizar la inmigración en el Túnez de Kaïs Saïed: dinámicas top-down y bottom-up . Revista CIDOB d’Afers Internacionals, (140), 101–123. https://doi.org/10.24241/rcai.2025.140.2.101

Articles similars

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 > >> 

També podeu iniciar una cerca avançada per similitud per a aquest article.