A promoção da inclusão social das crianças através dos linguagens artísticos

Autores

  • Anna Mundet Bolós Universidad de Barcelona
  • Nuria Fuentes-Peláez Universidad de Barcelona
  • Crescencia Pastor Universidad de Barcelona

DOI:

https://doi.org/10.7179/PSRI_2017.29.10

Palavras-chave:

Linguagens artísticos, bem-estar infantil, desenvolvimento pessoal, vulnerabilidades

Resumo

O principal objetivo desta pesquisa é refletir a forma de promover a inclusão social por meio dos linguagens artísticos. Especificamente, o objetivo é ouvir e recolher as opiniões dos profissionais que trabalham para promover a inclusão social dos Centros Abertos (centros de cuidados primários do serviços sociais na Catalunha). A pesquisa apresentada é o resultado dum estudo conjunto que combina a estratégia qualitativa da entrevista em grupo com o questionário a partir da perspectiva quantitativa, que envolveu 97 profissionais dos Centros Abertos da Catalunha. Os resultados apontam em confirmar a necessidade de promover o trabalho social e emocional, o potencial que os linguagens artísticos tem no trabalho com crianças que vivem em situação de vulnerabilidade social e que, portanto, acuden a estos centros. A maneira de abordar as vozes desses profissionais tem sido através de entrevistas em grupo, a fim de conhecer os aspectos subjetivos e particulares da sua experiência profissional. Além disso, a fim de identificar as necessidades destos profissionais para promover a inclusão social através de tais línguas se desenvolveu um questionário concebido especificamente para este estudo, a obtenção duma resposta efetiva do 50% dos profissinais dos centros Abertos da Catalunha. A análise de conteúdo das informações coletadas identificou o conteúdo dos linguagens artísticos que contribuem para promover a inclusão social e, por outro lado, os aspectos necessários para estruturar e planejar uma ação com base nelas. Os principais resultados mostram que os linguagens artísticos são estratégias que promovam o desenvolvimento emocional das pessoas. Por esta razão, a necessidade e interesse em explorar a relação entre arte e resiliência é evidente, porque se estas metodologias foram mostrados para promover o bem-estar infantil, pode-se supor que também poderia promover a resiliência das pessoas.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografias Autor

Anna Mundet Bolós, Universidad de Barcelona

Licenciada en Psicología en la Universidad de Barcelona. Máster en Inter­venciones Socioeducativas en la Infancia y la Juventud en la Universidad de Barcelona. Formación en Expresión-comunicación, lenguajes e interculturalidad en la práctica socioeducativa. Creación de proyectos en la Asociación de Expresión Corporal de Barcelona (AEC). Doctora en Pedagogía sobre los lenguajes artísticos como herramientas socioeducativas de promoción de la resiliencia. Profesora en la Universidad de Barcelona e investigadora del GRISIJ (Grupo de Intervenciones Socioeducativas en la Infancia y la Juventud).

Nuria Fuentes-Peláez, Universidad de Barcelona

Doctora en Pedagogía (premio extraordinario) y máster en Análisis y Conducción de Grupos. Profesora agregada e investigadora del grupo de investigación GRISIJ. Miembro de diferentes asociaciones de investigación científica y promoción de la infancia (AFEL, AIFREF, AIDIPE, ESPASCUAL). Autora y coautora de diversos artículos y libros. Líneas de inves­tigación: riesgo y exclusión social de la infancia y la juventud, intervención socioeducativa, pro­tección a la infancia, acogimiento familiar y adopción, educación familiar, resiliencia y evaluación de programas. 

Crescencia Pastor, Universidad de Barcelona

Licenciada en Pedagogía en la Universidad de Barcelona. Doctora en Peda­gogía. Especialista en Psicomotricidad. Profesora titular en Facultad de Pedagogía, departamento MIDE de la Universidad de Barcelona e investigadora del GRISIJ (Grupo de Intervenciones So­cioeducativas en la Infancia y la Juventud).

Referências

Acosta, C. (1999). Las posibilidades del teatro social. Educación Social. Monográfico Teatro Social, 13, 72-79.

Alaya, L. & Cantó, O. (2009). Políticas económicas y pobreza infantil. Análisis y propuestas sobre pobreza infantil en España. Madrid: UNICEF.

Arnheim, R. (1993). Consideraciones sobre la educación artística. Barcelona: Paidós.

Balsells, M. A. (2011). Quart món i infància. Conceptes, reptes i oportunitats. Lleida: Icaria. Bauman, Z. (2003). Moderni¬dad líquida. Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica.

Balsells, M. A. & Alsinet, C. (2000). Infancia y adolescencia en riesgo social. Estrategias de intervención. Lleida: Milenio.

Barudy, J. & Dantagnan, M. (2005). Los buenos tratos a la infancia: Parentalidad, apego y resiliencia. Barcelona: Paidós.

Bertina, A. & García, L. (2011). Acercamiento al colectivo de personas sin hogar. In Carnacea, M.A. & Lozano, A. Arte, intervención y acción social, Madrid: Grupo 5.

Bonilla, R.A. Guzmán, L. & Lara, M. (2008). Jóvenes, Violencia y Arte. Revista de Arteterapia (3) 23-36.

Casas, F. & Bello, A. (2012). Calidad de vida y bienestar infantil subjetivo en España. ¿Qué afecta al bienestar de niños y niñas españoles de 1º de ESO? Madrid: UNICEF.

Creswell, J.W. & Plano, V.L. (2011). Designing and conducting mixed methods research. Lincoln: Sage Publications, inc.

Cruz, V., Caballero, P. & Ruiz, G. (2013). La dramatización como recurso didáctico para el desarrollo emocional. Un estudio en la etapa de educación primaria. Revista de Investigación Educativa, 31 (2), 393-410.

Cyrulnik, B. (2009). Vencer el trauma por el arte. Cuadernos de pedagogía, 393, 42-47.

Del Rio, M. (2009). Reflexiones sobre la praxis en arteterapia. Papeles De Arteterapia y Educación Para La Inclusión Social, 4, 17-26.

Federació d’Entitats d’Atenció i Educació a la Infància i Adolescència, (2012). Informe pobresa infantil a Catalunya, Maig 2012. Recuperado 25 Mayo de 2014 de: http://www.social.cat/documents/pobresainfantilfedaia_informe.pdf.

Fuentes, N. (2007). Procesos socioeducativos en adopción internacional. Tesis Doctoral. Barcelona: Universidad de Barcelona.

Gavina, M., Laparra, M. & Aguilar M. (1995). Aproximación teórica al concepto de exclusión. Desigualdad y pobreza hoy. Madrid: Talassa.

Kramer, E. (1985). El arte como terapia infantil. México: Diana.

Lima, M., López, Z. & Rodrigo, J. (2004). La práctica educativa del arte entre niños y jóvenes marginados. Entrevista con M.G. Lima. Cultura y Educación Social, 16 (1-2), 147-153.

Llei 12/2007 de Serveis Socials. Diari Oficial de la Generalitat de Catalunya, Barcelona, 11 d’Octubre. Recuperado 2 de Julio de 2014 de: http://www10.gencat.cat/gencat/binaris/20071004_Lleiserveissocials_tcm32-64578.pdf.

Manciaux, M., Vanistendael, S., Lecomte, J. & Cyrulnik, B. La resiliencia: estado de la cuestión. In Manciaux, M. (2003). La resiliencia: resistir y rehacerse. Barcelona: Gedisa.

Martínez, S. (2011). Fotografiarse, retratarse, expresarse. Fotografía y expresión de lo personal en adolescentes. Artete¬rapia. Papeles De Arteterapia y Educación Artística Para La Inclusión Social, 6, 269-285.

Marxen, E. (2009). La etnografía desde el arte. Definiciones, bases teóricas y nuevos escenarios. Alteridades, 19 (37), 7-22.

Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1985). Qualitative data analysis: a sourcebook of new methods. Beverly Hills: Sage.

Moreno, A. (2010). La mediación artística: Un modelo de educación artística para la intervención social a través del arte. Revista Iberoamericana de Educación, 52 (2), 1-9.

Motos, T. (2005). Expresión total y educación. Recuperado 24 Octubre de 2013 de: www.recreartees.blogspot.com.es/.

Mundet, A. (2014). Els llenguatges artístics com a eines promotores de la resiliència. Tesi Doctoral: Universitat de Bar¬celona. Recuperado 22 de septiembre de: http://diposit.ub.edu/dspace/handle/2445/57610

Mundet, A., Beltrán, A.M. & Moreno, A. (2015). Arte como herramienta social y educativa, Revista Complutense de Educación. Certificada la próxima publicación (en prensa).

Munist, M., Santos, H., Kotliarenco, M. A., Suárez Ojeda, E. N., Infante, F. & Grotberg, E. H. (1998). Manual de identifica¬ción y promoción de la resiliencia en niños y adolescentes. Kellogg, Fundación W.K. Organización Panamericana de La Salud. Organización Mundial de La Salud.

Murillo, F.J. & Hernández-Castilla, R. (2011). Efectos escolares de factores socio-afectivos. Un estudio multinivel para Iberoamérica. Revista de Investigación Educativa, 29 (2), 407-427.

Navajas, R. & Rigo, C. (2008). Arte y expresión corporal: Una fusión para contribuir en la formación del docente. Arte¬terapia- papeles de arteterapia y educación artística para la inclusión social, 3, 189-202.

Navarro Solano, J. & Valcárcel, M. (2006/2007). Drama, creatividad y aprendizaje vivencial: Algunas aportaciones del drama a la educación emocional. Cuestiones Pedagógicas, 18, 161-172.

Nuñez, L. & Navarro, M.R. (2007). Dramatización y educación: aspectos teóricos. Teoría de la educación, 19, 225-252.

Núñez, V. (1999). Pedagogía social: Cartas para navegar en el nuevo milenio. Buenos Aires: Santillana.

Olaechea, C. & Engeli, G. (2011). Maneras de ver la realidad social a través del prisma de la creatividad. In Carnacea i Lozano. Arte, intervención y acción socioeducativa. La creatividad transformadora. Madrid: Grupo 5.

Piaget, J. (1959). La formación del símbolo en el niño: imitación, juego y sueño, imagen y representación. Fondo de Cultura Económica: Buenos Aires.

Ricart, M. (2014). Quan l’acció implica reconeixement. Matisos i reflexions de la creació artística amb les persones. Quaderns d’Educació Social. Col.legi d’Educadors i Educadores Socials de Catalunya CEESC.

Simó, S. (2011). El arte y la construcción de comunidades inclusivas. In Carnacea i Lozano. Arte, intervención y acción social. Madrid: Grupo 5.

Suarez, E. & Reyes, W. (2000). Las terapias con recursos artísticos. Su utilidad en la atención primaria en salud. Revista Cubana de Medicina General e integración, 16 (3), 295-304.

Subirats, J., Riba, C., Giménez, L., Obradors, A., Giménez, M. & Queralt, D. (2004). Pobreza y exclusión social. un análisis de la realidad española y europea. Barcelona: Fundació la Caixa. Colección Estudios Sociales.

Tyson, E. H. (2002). Hip-hop therapy: An exploratory study of a rap music intervention with at-risk and delinquent you¬th. Journal of Poetry Therapy, 15 (3), 131-143. Doi: 10.1023/A:1019795911358.

Vallés Herrero, J. (2009). Manual del educador social: Intervención en servicios sociales. Madrid: Pirámide.

Vanistendael, S. (2007). Résilience et beauté. Ginebra: Documentos inéditos.

Vaquero, E., Urrea, A. & Mundet, A. (2014). Promoting Resilience through Technology, Art and a Child Rights-Based Approach. Revista de Cercetare i Interventie Sociala, 45, 144-159.

Publicado

2016-12-23