Barcelona y el modelo paradójico de segregación residencial

Autores/as

Palabras clave:

desigualdad social, segregación residencial, dinámicas socioresidenciales, sistema residencial metropolitano, Barcelona

Resumen

Tradicionalmente, en el campo de los estudios urbanos, se ha entendido que la segregación residencial socioeconómica es un fenómeno vinculado con la desigualdad social. Es cierto. Sin embargo, investigaciones recientes han demostrado empíricamente que esta relación encierra una enorme complejidad. Es decir, que un aumento de la desigualdad social no siempre se traduce a corto plazo en un aumento de la segregación residencial socioeconómica, sino que las situaciones pueden ser diversas en función de cada contexto. La metrópolis de Barcelona constituye un caso paradigmático para entender esta complejidad. La evolución durante las últimas décadas de la desigualdad y de la segregación residencial socioeconómica en esta ciudad se ajusta al modelo paradójico de la segregación residencial. Este modelo teórico describe un proceso en el que, ante un progresivo aumento de la desigualdad social, el nivel de segregación residencial socioeconómica se reduce durante un primer período para acabar incrementándose más tarde. Las características del impacto de la Gran Recesión y el desarrollo de procesos de gentrificación, en un primer momento, junto con la posterior débil recuperación de las economías familiares y las dinámicas del mercado inmobiliario del reciente escenario post-crisis, son los principales factores que explicarían este proceso en el contexto barcelonés.

Citas

Ajuntament de Barcelona y Cambra de Comerç de Barcelona. (2017). Informe Observatori de Barcelona 2017. Ajuntament de Barcelona y Cambra de Comerç de Barcelona.

Andersen, Hans T. (2004). Spatial-Not Spatial Polarisation: Social Change and Segregation in Copenhagen. The Greek Review of Social Research, 113, 145-165. https://doi.org/10.12681/grsr.9356

Andersson, Roger y Anneli Kährik (2016). Widening gaps: segregation dynamics during two decades of economic and institutional change in Stockholm. En T. Tammaru, S. Marcinczak, M. van Ham y S. Musterd (eds.), Socio-Economic Segregation in European Capital Cities: East Meets West (pp. 110-131). Routledge.

Antón-Alonso, Fernando; Sergio Porcel y Irene Cruz (2018). Factors contextuals associats als processos de gentrificació de l'àrea metropolitana de Barcelona. Papers. Regió Metropolitana de Barcelona, 60, 65-79.

Banco de España. (2016). Síntesis de indicadores. Indicadores del mercado de la vivienda. Banco de España.

Banco de España. (2020). Síntesis de indicadores. Indicadores del mercado de la vivienda. Banco de España.

Beaverstock, Jon; Richard Smith y Peter Taylor (2018). The World According to GaWC 2018. Global City Network, 13 de noviembre, (enlace).

Burgers, Jack y Sako Musterd (2002). Understanding Urban Inequality: A Model Based on Existing Theories and an Empirical Illustration. International Journal of Urban and Regional Research, 26(2), 403-413. https://doi.org/10.1111/1468-2427.00387

Castells, Manuel y John Mollenkopf (1991). Conclusion: Is New York a Dual City? En J. Mollenkopf y M. Castells (eds.), Dual City: Restructuring New York (pp. 399-418). The Russell Sage Foundation.

Cocola-Gant, Agustín (2018). Tourism gentrification. En L. Lees y M. Phillips (eds.), Handbook of Gentrification Studies. Edward Elgar Publishing. https://doi.org/10.4337/9781785361746.00028

Cocola-Gant, Agustín y Antonio Lopez-Gay (2020). Transnational gentrification, tourism and the formation of 'foreign only' enclaves in Barcelona. Urban Studies, 57(15), 1-19. https://doi.org/10.1177/0042098020916111

Domínguez, Marta; Jesús Leal y Elena Martínez (2012). The Limits of Segregation as an Expression of Socioeconomic Inequality: The Madrid Case. En T. Maloutas y K. Fujita (eds.), Residential Segregation in Comparative Perspective: Making sense of Contextual Diversity (pp. 217-236). Routledge.

Duncan, Otis y Beverly Duncan (1955). A Methodological Analysis of Segregation Indexes. American Sociological Review, 20(2), 210-217. https://doi.org/10.2307/2088328

Farré, Mercè; Aureli Alabert, Alejandra Cabaña, Alba Tresens, Sebastià Sarasa, Sergio Porcel, Lara Navarro-Varas, Fernando Antón-Alonso, Manel Pons, Núria Ruiz y Irene Cruz (2015). Una estimació de la distribució de la renda familiar per àrees petites de l'àrea metropolitana de Barcelona. IERMB Working Paper in Sociology, 18.01, Institut d'Estudis Regionals i Metropolitans de Barcelona.

Fujita, Kuniko (2012). Conclusion: Residential Segregation and Urban Theory. En T. Maloutas y K. Fujita (eds.), Residential Segregation in Comparative Perspective: Making sense of Contextual Diversity (pp. 285-322). Routledge.

Garcia-López, Miquel Àngel; Jordi Jofre-Montseny, Rodrigo Martínez-Mazza y Mariona Segú (2020). Do short-term rental platforms affect housing markets? Evidence from Airbnb in Barcelona. Journal of Urban Economics, 119, 103278. https://doi.org/10.1016/j.jue.2020.103278

Haeussermann, Hartmut y Andreas Kapphan (2004). Berlin: From Divided into Fragmented City. The Greek Review of Social Research, 113, 25-61. https://doi.org/10.12681/grsr.9216

Harloe, Michael y Susan S. Fainstein (1992). Conclusion: The divided cities. En S.S. Fainsteinm I. Gordon y M. Harloe (eds.), Divided Cities: New York & London in the Contemporary World (pp. 236-268). Blackwell.

IERMB (2018). Estadístiques metropolitanes sobre condicions de vida, 2017-2018. Resultats sintètics. Àrea metropolitana de Barcelona. Institut d'Estudis Regionals i Metropolitans de Barcelona.

Leal, Jesús (2004a). Segregación social y mercados de vivienda en las grandes ciudades. Revista Española de Sociología, 2, 59-75.

Leal, Jesús (2004b). Segregation and Social Change in Madrid Metropolitan Region. The Greek Review of Social Research, 113, 81-104. https://doi.org/10.12681/grsr.9219

Leal, Jesús. (2007). Cambios en la morfología social de las grandes ciudades españolas: Apuntes para una investigación. Arquitectura, Ciudad y Entorno, 1(3), 153-162.

Leal, Jesús y Daniel Sorando (2016). Economic crisis, social change and segregation processes in Madrid. En T. Tammaru, S. Marcinczak, M. van Ham y S. Musterd (eds.), Socio-Economic Segregation in European Capital Cities: East Meets West (pp. 214-237). Routledge.

López-Gay, Antonio. (2018). Cambio en la composición social y gentrificación en Barcelona: una mirada a través de los flujos migratorios y residenciales. Papers. Regió Metropolitana de Barcelona, 60, 80-93.

López-Gay, Antonio; Joan Sales-Favà, Miguel Solana, Ana Fernández, Andrés Peralta (2019). Midiendo los procesos de gentrificación en Barcelona y Madrid: una propuesta metodológica, XIII International Conference on Virtual City and Territory: Challenges and paradigms of the contemporary city, 2-4 octubre, Barcelona. https://doi.org/10.5821/ctv.8680

Maloutas, Thomas (2004). Segregation and Residential Mobility: Spatially Entrapped Social Mobility and Its Impact on Segregation in Athens. European Urban and Regional Studies, 11(3), 195-211. https://doi.org/10.1177/0969776404041422

Maloutas, Thomas (2016). Socio-economic segregation in Athens at the beginning of the twenty-first century. En T. Tammaru; S. Marcinczak; M. van Ham y S. Musterd (eds.), Socio-Economic Segregation in European Capital Cities: East Meets West (pp. 156-185). Routledge.

Maloutas, Thomas y Kuniko Fujita (2012). Residential Segregation in Comparative Perspective: Making sense of Contextual Diversity. Routledge.

Maloutas, Thomas y Nikos Karadimitriou (2001). Vertical Social Differentiation in Athens: Alternative or Complement to Community Segregation? International Journal of Urban and Regional Research, 25(4), 699-716. https://doi.org/10.1111/1468-2427.00340

Maloutas, Thomas; Vassilis Arapoglou, George Kandylis y John Sayas (2012). Social Polarization and De-segregation in Athens. En T. Maloutas y K. Fujita (eds.), Residential Segregation in Comparative Perspective: Making sense of Contextual Diversity (pp. 257-284). Routledge.

Marcinczak, Szymon; Sako Musterd, Maarten van Ham y Tiit Tammaru (2016). Inequality and rising levels of socio-economic segregacion: Lessons from a pan-European comparative study. En T. Tammaru, S. Marcinczak, M. van Ham y S. Musterd (eds.), Socio-Economic Segregation in European Capital Cities: East Meets West (pp. 358-378). Routledge.

Marcuse, Peter. (1989). "Dual city": a muddy metaphor for a quartered city.

International Journal of Urban and Regional Research, 13(4), 697-708. https://doi.org/10.1111/j.1468-2427.1989.tb00142.x

Marcuse, Peter y Ronald van Kempen (2000). Conclusion: A Changed Spatial Order. En P. Marcuse y R. van Kempen (eds.), Globalizing Cities: A New Spatial Order? (pp. 249-275). Blackwell. https://doi.org/10.1002/9780470712887.ch12

Marcuse, Peter y Ronald van Kempen (2002). States, Cities, and the Partitioning of Urban Space: Conclusions. En P. Marcuse y R. van Kempen (eds.), Of States and Cities: The Partitioning of Urban Space (pp. 258-268). Oxford University Press.

Morgan, Barrie (1975). The Segregation of Socio-economic Groups in Urban Areas: a Comparative Analysis. Urban Studies, 12, 47-60. https://doi.org/10.1080/00420987520080041

Musterd, Sako (2005). Social and ehtnic segregation in Europe: Levels, causes and effects. Journal of Urban Affairs, 27(3), 331-348. https://doi.org/10.1111/j.0735-2166.2005.00239.x

Musterd, Sako y Wouter van Gent (2016). Changing welfare context and income segregation in Amsterdam and its metropolitan area. En T. Tammaru, S. Marcinczak, M. van Ham y S. Musterd (eds.), Socio-Economic Segregation in European Capital Cities: East Meets West (pp. 55-79). Routledge.

Musterd, Sako; Szymon Marcinczak, Maarten van Ham y Tiit Tammaru (2017). Socioeconomic segregation in European capital cities. Increasing separation between poor and rich. Urban Geography, 38(7), 1062-1083. https://doi.org/10.1080/02723638.2016.1228371

Pittini, Alice; Gerald Kiessl, Julien Dijol, Edit Lakatos y Laurent Ghekiere (2017). The State of Housing in the EU 2017. CECODHAS Housing Europe.

Porcel, Sergio. (2020). Desigualdad social y segregación residencial, una relación compleja. Fundación FOESSA.

Porcel, Sergio; Irene Cruz y Lara Navarro-Varas (2019). Barcelona i les estadístiques de condicions de vida: més de tres dècades aportant coneixement de la metròpoli. En R. Gomà (ed.) Del barri a la metròpoli. Anuari Metropolità de Barcelona 2018 (pp. 25-44). Àrea Metropolitana de Barcelona e Institut d'Estudis Regionals i Metropolitans de Barcelona.

Porcel, Sergio; Lara Navarro-Varas, Fernando Antón-Alonso y Irene Cruz (2018). La suburbanització de la pobresa com a efecte metropolità de la gentrificació: el cas de Barcelona. Papers. Regió Metropolitana de Barcelona, 60, 94-113.

Sarasa, Sebastià; Lara Navarro-Varas y Sergio Porcel (2017). Escenari post-crisi i estructura social metropolitana: vulnerabilitats i cobertura de necessitats des d'una mirada de classe. Àrea Metropolitana de Barcelona e Institut d'Estudis Regionals i Metropolitans de Barcelona.

Sarasa, Sebastià; Sergio Porcel y Navarro-Varas, Lara (2013). L'impacte social de la crisi a l'Àrea Metropolitana de Barcelona i a Catalunya. Papers. Regió Metropolitana de Barcelona, 56, 10-88.

Sarasa, Sebastià; Sergio Porcel, Lara Navarro-Varas y Jenniffer Thiers (2018). Desindustrialización y crisis en la Barcelona posolímpica: ¿hacia una ciudad dual? Revista EURE, 44(131), 29-52. https://doi.org/10.4067/S0250-71612018000100029

Sassen, Saskia. (1991). The Global City: New York, London, Tokyo. Princeton University Press.

Sorando, Daniel y Jesús Leal (2019). Distantes y desiguales: el declive de la mezcla social en Barcelona y Madrid. Revista Española de Investigaciones Sociológicas, 167, 125-148. https://doi.org/10.5477/cis/reis.167.125

Tammaru, Tiit; Szymon Marcinczak, Raivo Aunap y Maarten van Ham (2017). Inequalities and Segregation across the Long-Term Economic Cycle: An Analysis of South and North European Cities. IZA Discussion Paper, 10980, Institute of Labour Economics.

Tammaru, Tiit; Szymon Marcinczak, Raivo Aunap, Maarten van Ham y Heleen Janssen (2019). Relationship between income inequality and residential segregation of socioeconomic groups. Regional Studies, 54, 1-12. https://doi.org/10.1080/00343404.2018.1540035

Tammaru, Tiit; Szymon Marcinczak, Maarten van Ham y Sako Musterd (eds.) (2016). Socio-economic Segregation in European Capital Cities: East meets West. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315758879

Tammaru, Tiit; Sako Musterd, Maarten van Ham y Szymon Marcinczak (2016). A multi-factor approach to understanding socio-economic segregation in European capital cities. En T. Tammaru, S. Marcinczak, M. van Ham y S. Musterd (eds.), Socio-Economic Segregation in European Capital Cities: East Meets West (pp. 1-29). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315758879

Trilla, Carme; Carles Donat, Anna Vergès, Jofre López, Anna Sánchez y Aleix Arcarons (2017). L'habitatge a la metròpoli de Barcelona. Informe anual 2017. Observatori Metropolità de l'Habitatge de Barcelona.

van Kempen, Eva. (1994). The Dual City and the Poor: Social Polarisation, Social Segregation and Life Chances. Urban Studies, 31(7), 995-1015. https://doi.org/10.1080/00420989420080911

Wessel, Terje. (2016). Economic segregation in Oslo: polarisation as a contingent outcome. En T. Tammaru, S. Marcinczak, M. van Ham y S. Musterd (eds.), Socio-Economic Segregation in European Capital Cities: East Meets West (pp. 132-155). Routledge.

Descargas

Publicado

2021-06-10

Cómo citar

Porcel López, S., & Antón-Alonso, F. (2021). Barcelona y el modelo paradójico de segregación residencial. Encrucijadas. Revista Crítica De Ciencias Sociales, 21(1), a2103. Recuperado a partir de https://recyt.fecyt.es/index.php/encrucijadas/article/view/82471